O jedzeniu (zwłaszcza włoskim) można napisać dużo (zwałszcza po włosku). Postanowiłam więc podzielić to niezmiernie bliskie mojemu sercu (i żołądkowi) zagadnienie na kilka możliwie wyczerpujących części. W części pierwszej, niniejszej, zaprezentuję Wam bogatą listę produktów spożywczych. Ma attenzione! Nie będzie to zwykła lista. Zwrócę Waszą uwagę również na przypadki, w których warzywo nie zawsze jest warzywem…
Gdy już przebrniecie przez poniższy spożywczy misz-masz, będziecie gotowi na dalsze części kompendium włoskiej wiedzy kulinarnej, w którym między innymi o: gotowaniu i zmywaniu (czyli o czasownikach związanych w różnoraki sposób z kuchnią), a także o konsumowaniu bez zmywania, ale za to z płaceniem (czyli o wizycie w restauracji). No to… Pronti! Partenza… Buon appetito!
Zacznijmy od ogólnego podziału produktów spożywczych na: la verdura (warzywa), la frutta (owoce), la carne (mięso), il pesce (ryby), i latticini (nabiał), le bevande (napoje), le erbe (zioła), le spezie (przyprawy).
Już w tym miejscu pojawia się pierwszy punkt, na który warto zwrócić uwagę. O ile po polsku powiemy: „Lubię owoce.”, „Lubię warzywa”, „Lubię ryby” (czyli rzeczownik w liczbie mnogiej), po włosku mówimy: „Mi piace la frutta.”, „Mi piace la verdura.”, „Mi piace il pesce” (rzeczownik w liczbie pojedynczej). Nie mamy tu na myśli, że lubimy konkretny owoc, warzywo, czy rybę, lecz całą ich kategorię. Zdania „Mi piacciono i frutti.” oraz „Mi piacciono le verdure.” nie są niepoprawne, ale po prostu raczej się tak nie mówi. No i należy pamiętać, że „la frutta” to nazwa kategorii i nie posiada liczby mnogiej! „Owoc” to po włosku „il frutto”, od którego tworzy się liczbę mnogą: „i frutti”. Szczególną uwagę trzeba natomiast zachować, kiedy mówimy o rybach. Jeśli powiemy „Mi piacciono i pesci.” będzie to oznaczało, że mamy na myśli zwierzęta, a nie coś do jedzenia! Aby z kolei zakomunikować komuś, że nie każdy rodzaj owocu/warzywa/ryby lubimy, powiemy: „Non mi piace tutta la frutta/tutta la verdura/tutto il pesce”.
Koniec dygresji. Wracamy do naszej klasyfikacji, która tak naprawdę jeszcze się nie zaczęła. Aby nie zniechęcić wegetariańskich bądź wegańskich czytelników, na pierwszy ogień pójdzie frutta e verdura (w takiej kolejności po włosku zwykle używamy tych dwóch słów).
LA FRUTTA
la mela – jabłko
la pera – gruszka (i znowu krótka dygresja, bo pojawia nam się pierwszy przypadek z cyklu „kiedy warzywo nie jest warzywem”, bo wyrażenie „farsi una pera” wcale nie znaczy „zjeść gruszkę”, ale… „dać sobie w żyłę”)
il rabarbaro – rabarbar
la prugna – śliwka
l’uva – winogrona
l’albicocca – morela
la pesca – brzoskwinia
Agrumi – Cytrusy
il limone – cytryna (ciekawostka: we włoskim istnieje słówko „limonare”, które oznacza całowanie się „po francusku”; tu przeczytacie dlaczego)
il lime – limonka
l’arancia – pomarańcza
il mandarino – mandarynka
il mandarancio – połączenie mandarynki z pomarańczą ;)
il pompelmo – grejpfrut
Frutti rossi/Frutti di bosco – Owoce czerwone/Owoce leśne
la fragola – truskawka
la fragola di bosco – poziomka
il lampone – malina
la mora – jeżyna
il mirtillo – jagoda
la ciliegia – czereśnia
l’amarena – wiśnia
il ribes – porzeczka
l’uva spina – agrest
Frutti esotici – Owoce egzotyczne
l’ananas – ananas
la banana – banan
il kiwi – kiwi
il mango – mango
l’avocado – awokado
la papaia – papaja
i datteri – daktyle
il fico – figa (nie mylić z „la fica”, która jest wulgarnym określeniem pewnego żeńskiego narządu płciowego…)
il fico d’India – opuncja figowa
il melograno – granat
il caco – kaki
il melone – melon
il cocomereo / l’anguria – arbuz (użycie danej nazwy zależy od regionu, więcej tutaj)
l’oliva – oliwka
Le noci – Orzechy
il cocco – kokos
la noce – orzech włoski
la nocciola – orzech laskowy
l’arachide – orzech ziemny
il pistacchio – pistacja
la mandorla – migdał
la macadamia – makadamia
il pinolo – orzeszek piniowy
l’anacardo – orzech nerkowca
la noce pecan – orzech pekan
la castagna – kasztan
LA VERDURA
la patata – ziemniak (również słówkiem „la patata” bywa określony żeński narząd rozrodczy, choć w przeciwieństwie do „la fica” nie jest to określenie wulgarne)
il pomodoro – pomidor
la carota – marchewka
il cetriolo – ogórek
il ravanello – rzodkiewka
il peperone – papryka ( nie mylić z „la paprika”, która jest określeniem papryki w proszku!)
la melanzana – bakłażan
la zucchina – cukinia
la zucca – dynia (słowo to bywa używane w odniesieniu do kobiecego biustu, podobnie jak po polsku „melony”)
gli asparagi – szparagi
il finocchio – fenkuł (koper włoski) (to również obraźliwe określenie geja!)
il carciofo – karczoch
il sedano rapa – seler (il sedano da costa – seler naciowy)
la cipolla – cebula
l’aglio – czosnek
l’erba cipollina – szczypiorek
lo scalogno – czosnek askaloński (szalotka)
il porro – por
gli spinaci – szpinak
la barbabietola – burak (słówka „barbabietola” NIE użwya się, aby wyrazić „buraka metaforycznego”; do tego służy słówo „cafone” bądź, w dialekcie rzymskim, „burino”)
la bietola – boćwina
il cavolfiore – kalafior
il cavolo di Bruxelles – brukselka
la pannocchia (di mais) – kolba kukurydzy
il mais – kukurydza
i capperi – kapary
la lattuga – sałata (we Włoszech często błędnie nazywana “l’insalata”, jako że jest ona głównym składnikiem tego dania)
la lattuga romana – sałata rzymska (długolistna)
la lattuga riccia – sałata kędzierzawa
la lattuga iceberg – sałata lodowa
l’indivia – cykoria endywia
la rucola – rukola
il radicchio – radicchio
la verza – kapusta włoska
il cavolo – kapusta
il cavolo di Pechino – kapusta pekińska
I legumi – Warzywa strączkowe
i piselli – groszek
i fagioli – fasola
i fagiolini – fasolka szparagowa
le lenticchie – soczewica
i ceci – cieciorka
le fave – bób
la soia – soja
LE ERBE (ZIOŁA)
il basilico – bazylia
l’origano – oregano
la menta – mięta
la salvia – szałwia
il timo – tymianek
il rosmarino – rozmaryn
l’aneto – koper ogrodowy
il fieno greco – kozieradka
LE SPEZIE (PRZYPRAWY)
il sale – sól
il pepe – pieprz
il pepe giamaicano – ziele angielskie
il peperoncino – ostra papryczka
la paprika – papryka
il coriandolo – kolendra
il cumino – kminek
il curry – curry
la noce moscata – gałka muszkatałowa
lo zafferano – szafran
lo zenzero – imbir
la cannella – cynamon
la vaniglia – wanilia
LA CARNE
i salumi/gli affettati/gli insaccati – wędlina
→ il salame – salami, la mortadella – mortadela, il prosciutto (cotto/crudo) – szynka (gotowana/dosłownie surowa, ale chodzi o dojrzewającą) (uwaga, odwrotnie niż w Polsce, we Włoszech, jeśli powiemy tylko „prosciutto”, nie precyzując, czy chodzi nam o „cotto” czy „crudo”, zakłada się, że mamy na myśli szynkę surową, która we Włoszech jest zdecydowanie bardziej popularna od tej gotowanej), la salsiccia – kiełbasa
O ile mi wiadomo, wędliny takie jak „il capocollo” (rodzaj dojrzewającego karczku wieprzowego) oraz „la bresaola” (rodzaj wędliny wołowej) nie posiadają polskich nazw.
il pollo – kurczak (il petto – pierś, la coscia – udko, l’ala – skrzydełko)
il tacchino – indyk
il coniglio – zając
l’anatra – kaczka
la carne bovina/di manzo – wołowina
la carne di vitello – cielęcina
la carne suina/di maiale – wieprzowina
la carne ovina – baranina
la carne di agnello – jagnięcina
la carne equina/di cavallo – konina
la pancetta – boczek
le costine/le costolette – żeberka
il fegato – wątróbka
il lardo – słonina
lo strutto – smalec
il würstel – parówka
I funghi – Grzyby
il porcino – borowik
il pinarolo – maślak
il chiodino – opieńka
l’orecchione – boczniak
il finferlo/il gallinaccio – kurka
lo champignon – pieczarka
il prataiolo – pieczarka łąkowa
il tartufo (bianco/nero) – trufla (biała/czarna)
IL PESCE
Uwaga! We Włoszech pod określeniem „il pesce”, czyli ryby, zawiera się również owoce morza (i frutti di mare)!
Il pesce di mare/di acqua salata – Ryby morskie/słonowodne
(ryby śledziowate, takie jak śledzie, sardynki czy sardele, bywają określane mianem „il pesce azzurro”)
la sardina – sardynka
l’aringa – śledź
l’alice/l’acciuga – sardela
lo sgombro – makrela
l’aguglia – belona
lo spratto/la papalina – szprot/sardynka norweska
la costardella – makrelosz
il suro/il sugarello – ostrobok
il salmone – łosoś
il tonno – tuńczyk
il merluzzo/il baccalà – dorsz
il pesce spada – miecznik
il polpo – ośmiornica
la seppia – sepia
I crostacei – Skorupiaki
il gamberetto – krewetka
il gambero – taka większa krewetka ;)
il gamberone/il gambero rosso – jeszcze większa krewetka :)
lo scampo – homarzec
l’aragosta – langusta
l’astice – homar
il granchio – krab
I molluschi – Mięczaki
la cozza – omułek
l’ostrica – ostryga
la vongola – małż
Il pesce di acqua dolce – Ryby słodkowodne
il luccio – szczupak
il rutilio/il gardon – płotka
il lucioperca – sandacz
il carassio – karaś
la carpa – karp
il (pesce) persico (reale) – okoń
la trota – pstrąg
la trota iridea – pstrąg tęczowy
il siluro – sum
la tinca – lin
I LATTICINI
il formaggio – ser
→ il parmigiano – parmezan, il pecorino, il caciocavallo, la groviera – gruyère, la mozzarella, la mozzarella di bufala – mozzarella z mleka bawolego, il gorgonzola (uwaga na rodzajnik!), la burrata, lo stracchino, la ricotta, il mascarpone, il formaggio spalmabile – ser do smarowania, le sottilette – ser tostowy, il formaggino – serek topiony
il burro – masło
la margarina – margaryna
l’uovo – jajko (uwaga na nieregularną liczbę mnogą: „le uova”)
lo yogurt – jogurt (liczba mnoga: „gli yogurt”)
→ alla frutta – owocowy, alla fragola – truskawkowy, al cocco – kokosowy, bianco – naturalny, intero – pełnotłusty, magro – light
la panna – śmietana
ALTRO (INNE)
l’aceto (di vino/balsamico) – ocet (winny, balsamiczny)
l’olio d’oliva – oliwa z oliwek
l’olio di semi (di girasole, di arachide) – olej słonecznikowy/z orzechów arachidowych
l’olio di colza – olej rzepakowy
il sugo – sos (do makaronów, mięs)
la salsa – sos (typu: la maionese – majonez, il ketchup – keczup, la senape – musztarda, la salsa rosa – połączenie majonezu i keczupu)
il pane – chleb (we Włoszech sprzedawany na wagę!)
il panino – bułka, kanapka
la rosetta – kajzerka
la baguette – bagietka
le fette biscottate – sucharki
la marmellata – dżem
il miele – miód
lo zucchero – cukier
la farina – mąka
Na opakowaniach mąki we Włoszech nie znajdziemy oznakowań takich jak “mąka tortowa” czy „luksusowa”, ale „tipo 0”, „tipo 1” itp. W poniższej tabelce przedstawię najpolularniejsze włoskie typy mąk, wraz z polskimi, możliwie najbardziej do nich zbliżonymi.
Nazwy włoskie | Nazwy polskie |
Farina di grano tenero tipo 00 | Mąka pszenna tortowa |
Farina di grano tenero tipo 0 | Mąka pszenna luksusowa |
Farina di grano tenero tipo 1 | Mąka pszenna chlebowa |
Farina di grano tenero tipo 2 | Mąka pszenna typ 1050 |
Farina integrale di grano tenero | Mąka sitkowa |
la polenta – polenta
il riso – ryż
la pasta – makaron
Oto zaledwie kilka przykładów najpopularniejszych rodzajów:
Lunga: gli spaghetti – od włoskiego słówka “spago”, czyli sznurek, a więc dosłownie “sznureczki”, i bucatini – grubsze od spaghetti “przedziurawione” w środku, czyli właśnie “bucati”, le tagliatelle, le fettuccine, le linguine
Corta: le penne – po polsku nazywamy je rurki, ale po dosłownie są to „pióra” (pamiętajcie, żeby zwracać uwagę, aby podwójnie wymówić w tym słowie „n”, bo jeśli powiecie „pene”, to będzie to oznaczało coś zupełnie innego, a dokładniej „penisa”, le farfalle – motylki, kokardki (dosłownie z włoskiego „motyle”), i fusilli – świderki, i rigatoni, le lumache – ślimaki
BEVANDE
Analcoliche – Bezalkoholowe
l’acqua – woda
→ gassata/frizzante – gazowana, naturale/liscia – niegazowana
il latte – mleko
→ intero – tłuste, parzialmente scremato – częściowo odtłuszczone, scremato – odtłuszczone (takie właśnie oznaczenia znajdziemy na mlekach we Włoszech, nigdy nie spotkałam się z oznaczeniami procentowymi), fresco – świeże, a lunga conservazione – UHT
il caffè – kawa (espresso, macchiato – espresso z odrobiną mleka, dosłownie “poplamione” mlekiem, od słówka “macchiare” czyli plamić, decaffeinato – bez kofeiny, corretto – “z prądem”, ristretto – espresso z mniejszą ilością zarówno wody, jak i kofeiny, corto – po prostu pół zwyłej „porcji” espreso, lungo – przeciwieństwo „corto”, czyli większa ilość wody i kofeiny, il cappuccino – „il cappuccino” to dosłownie „kapturek”, który tworzy się z pianki na powierzchni kawy)
il tè – herbata
il succo di frutta – sok owocowy
la spremuta – świeżo wyciskany sok
l’aranciata – oranżada
la coca cola – coca cola (uwaga! po włosku, nie mówimy w skrócie “cola”, jak w Polsce, ale “la coca”!)
la bibita – napój
il frullato – koktajl
Alcoliche – Alkoholowe
il vino – wino (rosso – czerwone, bianco – białe, rosé – różowe)
lo spumante – wino musujące
la birra – piwo (alla spina – z nalewaka)
l’idromele – miód pitny
il cocktail – drink (nie mylić z il frullato)
il liquore – likier
il superalcolico – alkohol wysokoprocentowy
I na zakończenie kilka określeń których możemy użyć mówiąc o produktach spożywczych. Warzywo lub owoc może być acerbo (niedojrzałe), maturo/fatto (dojrzałe) albo wręcz strafatto (przedojrzałe); dolce (słodki) aspro (kwaśny). Innym przeciwieństwem słowa „słodki”, jest „gorzki”, czyli amaro. Suszone owoce to z kolei frutta secca. O sezonowych owocach i warzywach powiemy di stagione. Nie należy mylić tego określenia ze stagionato, czyli dojrzały, którego użyjemy w odniesieniu do wina bądź sera. A kiedy ser (oraz kilka innych produktów) się nam zepsuje, powiemy, że jest rancido (zjełczały). Z kolei wszelkie zgniłe, zepsute czy zbutwiałe owoce, warzywa, mięsa, ryby czy jajka oreślimy słowem marcio.
Jeśli chodzi o pastę, to może być ona oczywiście al dente, czego przeciwieństwem jest określenie scotta, czyli rozgotowana. Zarówno makaron, jak i na przykład chleb, może być integrale, czyli pełnoziarnisty. Z kolei o chlebie czerstwym powiemy raffermo.
O różnorakich produktach możemy powiedzieć też, że są:
– saporito – dobrze przyprawiony, o intensywnym smaku; lub insipido – bez smaku, mdły
– cotto – ugotowany (niekoniecznie w wodzie, możemy powiedzieć tak równiez o potrawach upieczonych w piecu, chodzi po prostu o stan, w którym przestają być surowe); lub crudo (surowy)
– fresco – świeży; surgelato – mrożony
– leggero – lekki; pesante – ciężki, ciężkostrwany
– casereccio – domowej roboty; industriale – przemysłowy
No i już naprawdę na sam koniec chciałabym wspomnieć o dwóch przymiotnikach o bardzo podobnym, ale jednak innym znaczeniu. Mowa tu o określeniu mangiabile (zjadliwy) oraz commestibile (jadalny).
Uff. Mam nadzieję, że udało Wam się przebrnąć do końca tego postu i już nie możecie doczekać się kolejnego, w którym omówimy sobie między innymi zwroty związane z wizytą w restauracji, a także typy lokali, do których możemy wybrać się we Włoszech w celu skonsumowania pokarmu! :) A presto!
Zdjęcia pochodzą z Internetu, z takich stron jak: optima-plock.pl, pastificiofontana.it
Chyba jednak trzeba powrócić do nauki języka włoskiego! :)
A najlepiej zacząć od takiego przyjemnego tematu ;)
Świetne zestawienie, bardzo szczegółowe i praktyczne. Gratuluję i pozdrawiam:)
Pięknie dziękuję za miły komentarz i również pozdrawiam! :)
Świetny post, na podstawie Twojego bloga robię notatki do nauki języka :)
Dziękuję i bardzo mi miło to słyszeć! <3
Optymalnie opracowany zakres tematyczny „żywienie” plus vat, czyli bezcenne wskazówki i dygresje. Będę korzystać pełnymi garściami. Grazie mille:-)))
Serviti pure! :-) Grazie a te!
Dzień dobry! Gdzie mogę znaleźć Pani wpisy m.in. dot. strony gramatycznej nauki j. włoskiego. Dziękuję bardzo za dotychczasowe wpisy i szczegółowe wyjaśnienia. Pozdrawiam serdecznie.
Dzień dobry!
Bardzo dziękuję za miły komentarz :-)
Wszystkie gramatyczne wpisy znajdują się tutaj: https://www.wloskionline.pl/category/jezyk-wloski/gramatyka/
Pozdrawiam
Ala