Dziś zajmiemy się zagadnieniem gramatycznym, które mi samej przysporzyło niemało problemów. Może nie jest to nic wyjątkowo trudnego, ale materiały, jakie miałam do dyspozycji na ten temat jakoś do mnie nie przemawiały. Aż w końcu, sama nie wiem jak i kiedy, uświadomiłam sobie to, co właśnie mam zamiar Wam przekazać. Mowa o zaimkach dopełnienia bliższego i dalszego, które w języku włoskim zwą się pronomi diretti i pronomi indiretti.
Zacznijmy od całkowitych podstaw. Czym w ogóle jest pronome? Pronome to po polsku zaimek, czyli część mowy, która zastępuje inną część mowy.
Na przykład, w zdaniu „Widzę ją.” Zaimkiem będzie słówko „ją”, które może tutaj zastępować jakikolwiek rzeczownik rodzaju żeńskiego w liczbie pojedynczej (Widzę mamę/babcię/rzekę/książkę itp. —> Widzę ją.)
Dziś powiemy sobie o dwóch rodzajach zaimków w języku włoskim:
– pronomi diretti
– pronomi indiretti.
Pronomi diretti to po polsku zaimki dopełnienia bliższego, a pronomi indiretti to zaimki dopełnienia dalszego. Pewnie niewielu z Was cokolwiek to mówi. Mi też niewiele to mówiło, mimo że z polskiego zawsze miałam same piątki (no dobra, poza tróją ze sprawdzianu z „Lalki”, ale nevermind ;)). Warto jednak zrozumieć kwestię dopełnienia – powinno to pomóc w odróżnieniu jednych zaimków od drugich.
Dopełenienie, jak sama nazwa wskazuje, stanowi element, który dopełnia, uzupełnia zdanie. No bo co nam po takich zdaniach, jak:
Widzę.
Słyszę.
Tłumaczę.
Powiedziałam.
Oczywiście, są one poprawne gramatycznie, ale mogą wystąpić tylko w ściśle określonych sytuacjach. Możemy jednak je rozbudować, odpowiadając na pytania: Co widzę? Co słyszę? Co tłumaczę? Komu tłumaczę? Co powiedziałam? Komu powiedziałam?
Odpowiedzi na powyższe pytania to właśnie dopełnienia.
A jaka jest różnica mięszy dopełnieniem bliższym i dalszym?
W języku polskim dopełnienie bliższe może wystąpić w następujących przypadkach (gramatycznych):
– w zdaniu twierdzącym w bierniku, czyli jako odpowiedź na pytania kogo? co? Np. Lubię szkołę.
– w zdaniu przeczącym w dopełniaczu, czyli jako odpowiedź na pytania kogo? czego? Np. Nie lubię szkoły.
– sporadycznie w innych przypadkach, np. w narzędniku (kim? czym?) Np. Policjant kieruje ruchem.
W języku włoskim dopełnienie bliższe nazywa się complemento oggetto diretto. Słowo „diretto” oznacza tyle co „bezpośredni”. Oggetto diretto nazywa się tak dlatego, że między nim a czasownikiem nie pojawia się żaden przyimek (pod tym względem mają „bezpośredni” kontakt).
Leggo un libro.
Invito i miei amici.
Non guardo mai la televisione.
Jeśli przetłumaczycie sobie te zdania na język polski, okaże się, że możemy w ich przypadku postawić te same pytania, co w odniesieniu do dopełnienia bliższego w języku polskim.
Czytam – co? – książkę.
Zapraszam – kogo? – moich przyjaciół.
Nie oglądam – czego? – telewizji.
Dopełnienie dalsze, natomiast, w języku polskim może pojawić się w:
– celowniku (komu? czemu?) Np. Daję książę dziecku.
– narzędniku (kim? czym?) Np. Marek zachwyca się krajobrazem.
– miejscowniku (o kim? o czym?) Np. Rozmawiamy o tobie.
W języku włoskim dopełnienie dalsze nosi nazwę complemento oggetto indiretto. Słowo indiretto to tak na logikę przeciwieństwo słowa „diretto”, czyli indiretto to „niebezpośredni”. W gramatycę jezyka włoskiego będzie to oznaczało, że między czasownikiem a dopełnieniem pojawi się przyimek. Konkretnie przyimek a. W przypadku dopełnienia dalszego mamy większą różnicę między językiem polskim a włoskim, niż w przypadku dopełnienia bliższego. Jeśli chodzi o complemento oggetto indiretto w języku włoskim odpowiada ono TYLKO na pytania celownikowe, czyli komu? czemu?
Dico la verità a mia madre. – Mowię prawdę mojej mamie.
Regaliamo a voi un libro. – Podarowujemy wam książkę.
Zrozumiawszy różnicę między dwoma powyższymi rodzajami dopełnień, rozróżnienie zaimków będzie bułką z masłem.
No chyba, że natraficie na jeden z poniższych złowrogich czasowników! No dobra, nie są może złowrogie, ale Włosi po prostu mają na nie inną wizję, niż Polacy. Chodzi o to, ze do niektórych czasowników zadają oni inne pytania. Na przykład nie mówią *ringraziare a qualcuno (dziękować komuś), ale ringraziare qualcuno (dziękować kogo? co?, czyli tak jakby „obdziękowywać kogoś”). Na szczęście tych czasowników nie jest dużo. Oto najpopularniejsze, które przychodzą mi do głowy:
– aiutare qualcuno (+pronome diretto) – pomagać komuś; we włoskim rozumieniu „wspomagać kogoś”
– insegnare a qualcuno (+pronome indiretto) – uczyć kogoś; we włoskim rozumieniu „wpajać komuś”
– interessare a qualcuno (+pronome indiretto) – interesować kogoś
– chiedere qualcosa (+pronome diretto) a qualcuno (+pronome indiretto) – prosić/pytać o coś (pronome diretto) kogoś (pronome indiretto)
– domandare a qualcuno (+pronome indiretto) – pytać kogoś (zadawać komuś pytanie)
– chiamare qualcuno (+pronome diretto) – dzwonić do kogoś (wołać kogoś, również przez telefon)
Skoro już wiecie kiedy należałoby użyć którego zaimka, wypadałoby przyjrzeć się teraz ich formom.
(Zarówno pronomi diretti, jak i pronomi indiretti, dzielą się na formy akcentowane i nieakcentowane. Formy nieakcentowane to formy neutralne, używane zdecydowanie częściej od tych akcentowanych. Więcej na temat tego rozróżnienia znajdziecie niżej, w punkcie ZAIMKI AKCENTOWANE I NIEAKCENTOWANE.)
Do formy grzecznościowej stosujemy przy pronomi diretti La (przy obu rodzajach – Pana, Panią), a przy pronomi indiretti Le (również przy obu rodzajach – Panu, Pani).
Podam jeszcze kilka przykładówych zdań, w których możemy użyć zaimków. Tak naprawdę to, czy użyliśmy jednego typu zaimka lub drugiego widać dopiero w trzeciej osobie, ponieważ pierwsza i druga osoba liczby zarówno pojedynczej jak i mnogiej przy pronomi diretti i indiretti wygląda identycznie.
Ci serve il vostro aiuto. – Potrzebna (komu?) nam wasza pomoc.
Gli hai prestato i soldi? – Pożyczyłeś/aś (komu?) im/jemu pieniądze?
Le hai detto la verità? – Powiedziałeś/aś (komu?) jej prawdę?
Mi ami? Certo che ti amo! – Kochasz (kogo?) mnie? Oczywiście, że (kogo?) cię kocham!
Guardi questo programma? Sì, lo guardo. – Oglądasz (co?) ten program? Tak, oglądam (go.)
Conosci questa persona? No, non la conosco. – Znasz (kogo?) tę osobę? Nie, nie znam (kogo?) (jej).
Sai dove abita Martina? No, non lo so! – Wiesz (co?) gdzie mieszka Martina? Nie, nie wiem (czego?) (tego). (jak widzicie, w tego typu zdaniach zaimke lo może zastąpić całe zdanie! – w tym wypadku lo = dove abita Martina)
W polskich tłumaczeniach zdań z zaimkiem dopełnienia bliżego zaimki podałam w nawiasach, ponieważ w języku polskim nie musimy koniecznie ich używać, ba, w wielu przypadkach nawet nie powinniśmy. W języku włoskim są one obowiązkowe, no chyba, że na podobne pytania odpowiemy krótkim sì / no. Jeśli jednak chcemy odpowiedzieć pełnym zdaniem, nie możemy pominąć zaimka.
Jeśli to rozróżnienie wydaje się Wam jasne, spróbujcie swoich sił w ćwiczeniach, które znajdziecie na końcu wpisu :).
ZAIMKI AKCENTOWANE I NIEAKCENTOWANE
Zarówno zaimki dopełnienia bliższego jak i zaimki dopełnienia dalszego dzielą się na tak zwane zaimki akcentowane (tonici) i nieakcentowane (atoni).
Nieakcentowane formy zaimków to innymi słowy formy neutralne. Są używane zdecydowanie częściej od tych akcentowanych, które uwydatniają, podkreślają zaimek.
Możemy na przykład powiedzieć:
Mi hai chiamato? – Wołałeś/aś mnie? (forma nieakcentowana)
Hai chiamato me? – Mnie wołałeś/aś? (forma akcentowana)
Pierwsze zdanie jest zdaniem neutralnym, natomiast w drugim podkreślamy, czy to akurat mnie ktoś wołał (a nie kogoś innego).
W języku włoskim forma nieakcentowana występuje przed czasownikiem, a akcentowana po czasowniku.
W języku polskim też mamy podział na zaimki akcentowane i nieakcentowane. Akcentowane to tzw. zaimki długie, nieakcentowane – krótkie.
Np. Ok, pożyczę ci samochód. vs. Ok, tobie pożyczę samochód (ale jemu nie!).
Ciekawe jest to, że w języku polskim zaimki akcentowane zwykle pojawiają się przed czasownikiem, a nieakcentowane po – czyli na odwrót niż we włoskim.
POZYCJA ZAIMKA W ZDANIU
Jak wspomniałam w poprzednim punkcjie, zaimek nieakcentowany, bez względu na to, czy mówimy o pronomi diretti czy indiretti, występuja przed czasownikiem, natomiast zaimek akcentowany – po czasowniku.
Ti amo da morire. – Kocham cię na zabój.
Io amo te (non lei)! – Kocham ciebie, nie ją! (zaimki akcentowane)
Non gli credo. – Nie wierzę mu.
Le piacerà quel film. – Spodoba jej się ten film.
Non lo so. – Nie wiem (tego).
Perché non mi ascolti? – Dlaczego mnie nie słuchasz?
Perché non ascolti me? – Dlaczego mnie nie posłuchasz? (zaimek akcentowany)
Jeśli w zdaniu wystąpi czasownik modalny (potere – móc, volere – chcieć, dovere – musieć) lub innego rodzaju czasowniki, który może łączyć się z drugim czasownikiem w bezokoliczniku (np. sapere – potrafić, cominciare a – zaczynać, finire di – kończyć itp.) mamy dwie opcje do wyboru. Możemy umieścić zaimek tam, gdzie zwykle, czyli bezpośrednio przed odmienionym czasownikiem, lub dołączyć go do czasownika w bezokoliczniku, „zjadając” ostatnie „e” tego właśnie bezokolicznika. Rozjaśni się to z pewnością na przykładach:
Vuoi mangiare una pizza? Certo che la voglio mangiare! / Certo che voglio mangiarla! – Chcesz zjeść pizzę? Pewnie, że chcę ją zjeść!
Lo puoi fare per me? / Puoi farlo per me? – Możesz to dla mnie zrobić?
Mi cominci a stancare! / Cominci a stancarmi! – Zaczynasz mnie męczyć!
Uwaga! Szczególną sytuację mamy z czasownikiem sapere (potrafić). Jeśli ktoś na przykład zada nam pytanie:
Sai nuotare? (Umiesz pływać?)
nie wystarczy odpowiedzieć „Lo so”. Na powyższe pytanie musimy odpowiedzieć „Lo so fare.” To samo, na przykład, w pytaniu „Sai parlare italiano?” – odpowiemy „Lo so parlare.” Albo po prostu, „Sì, certo.” ;)
PRONOMI W CZASACH I TRYBACH ZŁOŻONYCH
Pronomi diretti w czasach i trybach złożonych (czyli takich, które składają się z dwóch części, np. czas passato prossimo, który składa się z czasownika posiłkowego avere/essere i participio passato) są zdecydowanie bardziej problematyczne niż pronomi indiretti. W zasadzie pronomi indiretti w ogóle nie powinny kreować w tym zakresie problemów.
Mówimy sobie po prostu:
Cosa gli dici? Cosa gli hai detto? – Co mu/im mówisz? Co mu/im powiedziałeś/aś?
Mi racconta una storia. Mi ha raccontato una storia. – Opowiada mi historię. Opowiedział/a mi historię.
Cosa gli regali? Cosa gli hai regalato? – Co mu/im podarowujesz? Co mu/im podarowałeś/aś?
Kiedy musimy użyć pronome indiretto w czasie złożonym, np. passato prossimo, najzwyczajniej w świecie odmieniamy sobie czasownik w porządanym czasie, wstawiamy zaimek przed czasownik i zrobione.
Niestety sprawa komplikuje się trochę w przypadku pronomi diretti.
Kiedy zastosujemy pronome diretto w zdaniu z czasem/trybem złożonym, musimy uzgodnić z nim końcówkę particpio pod względem rodzaju i liczby. Czyli.
Lo vedo. Lo ho visto. – Widzę go/to. Widzałem/am go/to.
La vedo. La ho vista. – Widzę ją. Widziałem/am ją.
Li vedo. Li ho visti. – Widzę ich. Widziałem/am ich.
Le vedo. Le ho viste. – Widzę je. Widziałem/am je.
Łatwiej uzmysłowić sobie i zapamiętać tę regułę, jeśli przetłumaczymy sobie powyższe zdania dosłownie.
Mam go zobaczonego.
Mam ją zobaczoną.
Mam ich zobaczonych.
Mam je zobaczone.
Wiem, że brzmi to okropnie, ale przynajmniej widać, że w ten sposób imiesłów („zobaczony”) również w języku polskim zostaje uwzględniony z zaimkiem pod względem liczby i rodzaju.
Należy pamiętać, że uzgadnianie końcówi participio passato jest obowiązkowe tylko z użyciem zaimków w trzeciej osobie!
Co do pierwszej i drugiej osoby zarówno liczby pojedynczej jak i mnogiej, wg niektórych włoskich książek do gramatyki trzeba tę końcówkę uzgadniać, według innych nie.
Czyli co w końcu z tym zrobić?
Co robią Włosi? Niektórzy uzgadniają, inni nie, ale raczej nikt się nie bulwersuje na nieuzgodnioną końcówkę.
Co robię ja? Zazwyczaj uzgadniam, choć zależy, jak mi się akurat powie. Uważam jednak, że lepiej te końcówki mimo wszystko uzgadniać – nasza wypowiedź jest wtedy bardziej jednoznaczna.
Tak czy inaczej, bez względu na to, którą opcję wybierzecie, najważniejsze, żeby nie powiedzieć do faceta na przykład „Ti ho vista” ;).
Jeszcze jedna uwaga odnośnie wymowy i zapisu pronomi diretti w trzeciej osobie w czasach i trybach złożonych. Zdania typu: „Lo ho visto.” czy „La ho vista.” możemy zapisać również w następujący sposób:
L’ho visto.
L’ho vista.
Przy zaimku liczby mnogiej takie skracanie jest niepoprawne. Nie mówi się *L’ho visti. *L’ho viste. Teoretycznie. W praktyce mnóstwo Włochów tak mówi i wcale od brzmienia takich zdań zęby nie bolą. Po prostu to naturalny wynik szybkiego mówienia. Aby wypowiedzieć zdania „Li ho visti.” Lub „Le ho viste” trzeba trochę się wyśilić, żeby te słówka od siebie oddzielić. Dlatego większość ludzi tego nie robi. Ale podkreślam, że wg gramatyki taki skróty są błędem i należy absolutnie unikać ich w piśmie, zwłaszcza na egzaminach językowych i tym podobnych.
PRONOMI COMBINATI
Jeśli opanowaliście już pronomi diretti i pronomi indiretti osobno, przygotujcie się na jazdę bez trzymanki – pronomi combinati. Pronomi combinati to połączenie jednych zaimków z drugimi.
Na przykład w sytuacji odpowiedzi na pytanie: Daliście zabawki dzieciom? Tak, daliśmy je im.
Używamy tu dwóch zaimków, pronome diretto, które zastąpi „zabawki” (daliśmy – co?) i pronome indiretto, które zastąpi „dzieciom” (daliśmy – komu?).
Niby nic trudnego, ale haczyk polega na tym, że nie wystarczy postawić jednego obok drugiego. One się łączą (lub nie), zmieniają formy i kolejność! Nie ma tu jednak na szczęście miejsca na wyjątki, wystarczy po prostu wykuć na pamięć poniższą tabelkę i nic nas nie zaskoczy. Jeśli lo + gli to glielo to tak będzie zawsze.
Jeśli macie jeszcze jakieś wątpliwości w związku z wyżej opisanymi zaimkami, zapraszam do zadawania pytań bądź zwracania uwag w komentarzu! :) Dajcie też znać, jak Wam poszły ćwiczenia!
Super wszystko jest rozpisane!
Ale mam jedno pytanie:
Pronomi diretti są w pierwszej tabelce wykazane jako: mi, ti lo, la, ci vi, li/le. A potem w tbelce z pronomi combinati są tylko lo, la, li le. Skąd one się wzięły i gdzie są pozostałe (mi, ti, ci, vi)?
Dziekuję za miły komentarz :) I bardzo dobre pytanie! Jednak jest jeszcze jakiś aspekt tego zagadnienia, o którym nie pomyślałam ;).
Brak wspomnianych przez Ciebie zaimków w tabelce jest związany z niemal całkowitym brakiem zastosowania takich połączeń w języku (i najprawdopodobniej przez to właśnie są one uważane za niepoprawne).
Czyli o ile możemy połączyć wszystkie pronomi indiretti z pronomi diretti w trzeciej osobie (czyli z tymi wykazanym w tabelce – lo, la, li, le) i zdarza się to bardzo często, o tyle ciężko sobie wyobrazić takie połączenia z zaimkami w pierwszej i drugiej osobie. Na przykładzie: często używamy połączeń typu “dam je tobie, dam to im, dam ją wam”, ale już o wiele trudniej wyobrazić sobie połączenia w stylu “tobie nas”, “jemu mnie”, “im ciebie”. Jedyny czasownik, jaki przychodzi mi w tej chwili do głowy, przy którym mógłyby zostać użyte niektóre z tych połączeń jest czasownik “presentare”, przedstawiać. Np. Przedstawię cię im. Ale tłumaczenie “Gli ti presento.” jest niepoprawne. Jeśli już musimy użyć takiego zdania, to powiemy raczej “Ti presento a loro.”, czyli posiłkując się formą akcentowaną zaimka. Podsumowując, pronomi indiretti + pronomi diretti pierwszej i drugiej osoby nie mogą wystąpić obok siebie.
Mam nadzieję, że wyczerpałam temat ;) Jeśli masz jeszcze jakieś pytania czy wątpliwości, to śmiało :)
Dziękuję Ci za ten wpis <3
Dziękuję za komentarz! Cieszę się, że mogłam pomóc :)
Piekny artykul!
Dziękuję ślicznie! <3
ŚWIETNY ARTYKUŁ ! Bardzo dobrze i dokładnie wszystko jasno i klarownie wyjaśnione <3
Pięknie dziękuję za ten komentarz, niezmiernie mi miło! :))
Swietnie wytlumaczone pronomi. Dziekuje <3 Moge prosic o dopowiedzenie kilku informacji o zaimkach: NE oraz Sè ?
Dziękuję za komentarz :) Na temat NE szykuję cały osobny wpis, powinien pojawić się na blogu jeszcze w tym miesiącu. Na temat „se” to w zasadzie nie ma tu chyba za dużo do powiedzenia… Jest to po prostu wariacja „si”, które tak się przeobraża obok innych zaimków (tak jak np. z mi+lo robi nam się „me lo”, tak samo z „si lo” zrobi nam się „se lo”). „Si” jest zaimkiem zwrotynym (czyli takim naszym polskim „się”) w trzeciej osobie liczby pojedynczej i mnogiej, np. si lava – myje się, si lavano – myją się. „Se” jako takie również występuje w języku włoskim, ale nie jako zaimek, tylko w znaczeniu „jeśli” lub „czy”. Jeśli masz jeszcze jakieś wątpliwości lub konkretne pytania, pisz śmiało :)
Cudny artykuł! Z pewnością muszę to przestudiować na spokojnie, żeby wszystko zrozumieć, ale przynajmniej w 1 miejscu jest wszystko tak dokładnie wytłumaczone. Pamiętam swoją minę jak na kursie prowadzonym przez Włocha na końcu pokazał nam przykład z pronomi combinati. Wtedy to był gwóźdź do trumny! A po Twoim artykule widzę światełko nadziei w tunelu :D! Dziękuję!
Dziękuję ślicznie za komentarz! :-) Zdaje sobie sprawę, że jest tego sporo i trzeba sobie to wszystko przetrawić, ale trzymam kciuki, żeby się udało! Pozdrawiam i wszystkiego dobrego w Nowym Roku!
co oznaczają w pierwszej tabelce wyrazy „ATONI” i „TONICI” ?
Cześć!
„Atoni” to nieakcentowane, „tonici” – akcentowane.
Jest to szczegółowo wyjaśnione w akapicie „Zaimki akcentowane i nieakcentowane”.
Pozdrawiam
Ala
Nie dalo sie bardziej skomplikowac? :/
Cześć! Dziękuję za komentarz :)
Czy to jest uwaga do mnie, czy do Włochów? ;-)
Pozdrawiam
Ala
Dzisiaj dotarłem na lekcji w kursie SuperMemo do zaimków kombinowanych i zrobiło mi się autentycznie słabo… Przeczytałem, porobiłem przykładowe ćwiczenia (raptem 20% dobrze) po czym wyłączyłem kompa i poszedłem na długi spacer. Nie wiem czy jestem w stanie jutro do tego wrócić :D
Twój wpis jednak na pewno mi w tym pomoże za co bardzo Ci dziękuję :)
Cieszę się i dziękuję za komentarz.
A przerwa i przewietrzenie głowy często bardzo dobrze robi :-)
Pozdrawiam i trzymam kciuki.
Ala
Super wytlumaczone, dziękuje ❤️
Dziękuję za komentarz! <3
Mega! Dziękuję za wytłumaczenie! Też już mnie bolała głowa od tego ale Twòj artykół już mnie uspokoił :D
I poza tym super napisany, jakbyś siedziała obok mnie i tłumaczyła <3
Cieszę się, że pomogłam i bardzo dziękuję za komentarz! W szczególności za ostatni fragment, bo taki właśnie jest mój cel, by w ten sposób brzmiały moje wpisy :-)
Pozdrawiam serdecznie
Ala